آشنایی زنجیره تامین مواد غذایی

زنجیره تامین مواد غذایی، مراحلی است که یک محصول برای رسیدن به دست مصرف کننده طی می‌کند. این مراحل از تولید مواد اولیه خام آغاز می‌شود و با فروش محصول به مصرف کننده به پایان می‌رسد. هر یک از این مراحل دارای استانداردهای خاصی است که توسط افراد متخصص مورد نظارت قرار می‌گیرد. زنجیره تامین مواد غذایی به ما کمک می‌کند تا از سلامت و ایمنی محصولات غذایی مصرف شده خودمان اطمینان حاصل کنیم.

زنجیره تامین مواد غذایی چیست؟

زنجیره تامین مواد غذایی (Food Supply Chain) مجموعه مراحلی است که محصول غذایی از تولید تا رسیدن به دست مصرف کننده یا دور ریخته شدن آن طی می‌کند. در واقع، زمانی که یک محصول غذایی تولید می‌شود، باید مراحل زنجیره تامین مواد غذایی را طی کند. از آماده سازی مواد خام تولید شده توسط انسان گرفته تا بسته بندی و فروش، همگی به این زنجیره مربوط می‌شود. در حال حاضر، ما شاهد افزایش و رشد عظیم زنجیره‌های تامین مواد غذایی هستیم. این اتفاق برای خطوط تولید مواد غذایی، امری مفید و خوب است، به مرور زمان، زنجیره‌های مواد غذای به زیرمجموعه‌های کوچک تبدیل می‌شود. در این صورت، ف کننده به راحتی می‌تواند منشا محصولات غذایی را ردیابی کرده و به آنها دسترسی داشته باشد.

ساختار تشکیل دهنده زنجیره تامین مواد غذایی

همان‌طور که اشاره کردیم، تمام مراحل تولید یک محصول غذایی، شامل زنجیره تامین مواد غذایی می‌شود. این مراحل یک ساختار منسجمی دارد که تمام محصولات غذایی، باید از این مراحل گذر کنند. این ساختار عبارت‌اند از:

1. تولید

مرحله تولید، اولین مرحله از زنجیره تامین مواد غذایی است که از زمین‌های کشاورزی و دامداری آغاز می‌شود. این مرحله، جایی است که عرضه مواد غذای در سطح تولید شکل می‌گیرد. در واقع، مواد خام در این مرحله تولید و پرورش پیدا می‌کنند. برای بررسی این مواد خام، از دستورالعمل‌های محلی و بین المللی استفاده می‌شود تا مواد غذایی، کیفیت و ایمنی استانداری داشته باشند.

2. جا به جایی و ذخیره سازی

همان‌طور که از اسم این مرحله مشخص است، این مرحله مربوط به آماده سازی و ارسال مواد غذایی خام به کارخانجات می‌شود. در واقع، زمانی که مواد اولیه در مزرعه‌ها یا دامداری‌ها آماده می‌شود، پس از برداشت، باید مراحل ارسال و ذخیره سازی آنها صورت گیرد. این مرحله، قبل از مرحله ارسال برای پردازش انجام می‌شود.

3. فراوری و بسته بندی

در مرحله فراوری، مواد غذایی از گیاه یا حیوان آماده سازی شده و به شکل خوراکی درمی‌آید. شرکت‌ها و کارخانه‌های تولید کننده مواد خوراکی، در این جا باید از دستورالعمل‌های خود برای آماده سازی آنها استفاده کنند. در نهایت، زمانی که مواد خوراکی آماده شد، قبل از بسته بندی و توزیع، باید بررسی و آزمایش شوند. در این صورت، می‌توان از رعایت الزامات ایمنی آن مواد خوراکی اطمینان حاصل کرد.

4. توزیع

دقیقا پس از آماده سازی و تبدیل مواد غذایی خام به مواد خوراکی، آنها بسته بندی و توزیع می‌شوند. در هنگام توزیع، بسیاری از محصولات به صورت عمده در انبارها ذخیره شده و برخی دیگر به خرده فروش‌ها یا تامین کننده ارسال می‌شود.

5. خرده فروشی

خرده فروشان، واسطه‌های میان تامین کننده و مصرف کننده مواد غذایی هستند. به عنوان مثال، زمانی که شما نان تست را از سوپرمارکت یا فروشگاه نزدیک خانه خود خریداری می‌کنید، یعنی آن را از خرده فروش تهیه کرده‌اید. در واقع، تامین کننده که شرکت تولید کننده نان تست است، محصولات خود را به خرده فروشانی مانند سوپرمارکت‌ها می‌فروشد تا آنها نیز محصولات را به دست مصرف کننده برسانند.

6. مصرف

دقیقا زمانی که محصول غذایی به دست مشتری می‌رسد، ما وارد مرحله مصرف در زنجیره تامین مواد غذایی می‌شویم. محصولات غذایی ممکن است که مستقیما از تامین کننده هم به دست مصرف کننده برسد. به هر حال، هر طوری که محصول به دست مصرف کننده برسد، مرحله مصرف آغاز می‌شود. همچنین، مرحله مصرف شامل خوردن آن محصول غذایی یا حتی خراب شدن و دور ریختن آن نیز می‌شود.

دلایل اهمیت زنجیره تامین مواد غذایی

یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت زنجیره تامین مواد غذایی، تامین درست و اصولی مواد غذایی و اطمینان از سلامت آن است. حالا که درک کاملی از زنجیره تامین مواد غذایی دارید، راحت‌تر می‌توانید اهمیت آن را درک کنید.

تامین درست و اصولی مواد غذایی

زمانی که مصرف کنندگان، یک محصول غذایی را تهیه می‌کنند، می‌خواهند که بهترین و سالم‌ترین مواد غذایی را با قیمت مقرون به صرفه داشته باشند. با وجود زنجیره‌های تامین مواد غذایی، به راحتی می‌توان سلامت و ایمنی مواد غذایی تولید شده را بررسی کرد. چرا که استانداردهایی در زنجیره تامین مواد غذایی وجود دارد که همه محصولات باید طبق آن استاندارد تولید شوند.

به عنوان مثال، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها، همیشه قصد خرید محصولاتی را دارند که کیفیت بالا همراه با قیمت نسبتا پایین داشته باشد. در این صورت، آنها به راحتی می‌توانند پس از خریداری این محصولات، آنها را همراه با سود مطلوب به دست مصرف کنندگان برسانند. از طرف دیگر، مصرف کنندگان نیز به دنبال کیفیت بالا در مواد غذایی هستند. برای مدیریت چنین اتفاقی، استفاده از زنجیره تامین مواد غذایی ضروری است و از بروز مشکلات و ایجاد ضرر در مسیر تامین مواد غذایی جلوگیری می‌کند.

سلامت و ایمنی مواد غذایی

یکی دیگر از دلایل اهمیت زنجیره تامین مواد غذایی، اطمینان از سلامت و ایمنی مواد غذایی است. زمانی که از مانیتورینگ در زنجیره تولید مواد غذایی استفاده می‌شود، شما به طور مستقیم با تولیدکننده در ارتباط هستید. پس، اگر در هر مرحله‌ای، ایراد و مشکلی در مواد غذایی به وجود آید، می‌توانید به راحتی آن را ردیابی و پیگیری کنید. به عنوان مثال، اگر در مرحله فراوری، با عدم سلامت در سبزیجات مواجه شوید، می‌توانید آن را به تولیدکننده برگشت بزنید یا دلیل این اتفاق را پرس و جو کنید.

در سال‌های اخیر، مردم آشنایی بیشتری با تاثیرات زیست محیطی روی برخی از زنجیره‌های تامین مواد غذایی پیدا کرده‌اند. هر چه زنجیره تامین کوتاه‌تر باشد، سلامت محصولات بیشتر تامین می‌شود. این تاثیرات مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی زیادی دارند و همچنین، باعث کمتر شدن ضایعات و افزایش اعتماد میان مصرف کننده و تولید کننده می‌شوند.

مشکلات زنجیره تامین مواد غذایی

زنجیره تامین مواد غذایی، هنوز بدون خطا نیست و ممکن است مشکلاتی را به بار آورد. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اختلال در زنجیره تامین مواد غذایی

اولین و مهم‌ترین مشکل در زنجیره، اطمینان از سلامت مواد غذایی به صورت صد درصدی است. زنجیره‌های تامین مواد به صورت برنامه ریزی شده کار می‌کنند تا هیچ خطای رخ ندهد ولی رعایت این موضوع به طور کامل اجتناب ناپذیر است. دلایل مختلفی از جمله خطای انسانی، نقص سیستم یا حمله سایبری می‌تواند باعث بروز مشکل در روند زنجیره شود. بروز تنها یک اختلال در زنجیره، به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت، داخلی یا خارجی می‌تواند مشکلات زیادی از جمله افزایش قیمت محصول، مسمومیت، کمبود محصول و… را به بار آورد.

تکه تکه شدن زنجیره تامین مواد غذایی

تکامل فناوری باعث شده که امکان نگاه دقیق به پیچیدگی‌های زنجیره تامین مواد غذایی داشته باشیم. این موضوع در بسیاری از مواد مفید است ولی زمانی که منجر به تکه تکه شدن زنجیره تامین شود، مشکلاتی را به بار می‌آورد. زنجیره سرد باید فرایندی یکپارچه باشد زیرا تکه تکه شدن مراحل باعث می‌شود که  در نتیجه، هر شرکتی  بر اساس نقش خود در سیستم، به شکل منحصر به فردی رفتار کند. حالا، در این شرایط، برقراری ارتباط با هر شرکت و کارکنان آن شرکت سخت می‌شود. به همین دلیل، مشکلاتی از جمله تاخیر در تحویل و ارسال محصول، فاسد شدن مواد غذایی در انبارها و خطر آلودگی به وجود می‌آید.

اختلال در فناوری

فناوری یکی از اصلی‌ترین بخش‌ها در زنجیره تامین مواد غذایی است که دائما با خطراتی از جمله حملات سایبری همراه است. ه عنوان مثال، در مرحله تولید در زنجیره تامین مواد غذایی، از فناوری خاص برای نظارت بر دمای ذخیره سازی و دیگر موارد استفاده می‌شود. اگر به هر دلیلی این فناوری دچار اختلال شود، آن مواد غذایی دیگر سالم نخواهد بود. از آن‌جایی که مصرف کنندگان تقاضای زیادی نسبت به محصولات «از مزرعه تا بشقاب» داشته‌اند، محصولات بیشتر به صورت دیجیتالی مدیریت می‌شوند و به همین دلیل اهمیت فناوری هم روز به روز بیشتر می‌شود.

مدیریت زنجیره تامین مواد غذایی و کاربرد آن

در این مقاله، با مفهوم زنجیره تامین مواد غذایی آشنا شدید که مدیریت آن نقش ویژه‌ای در تولیدات مواد غذایی دارد. در واقع، برای استفاده از زنجیره‌های تامین مواد غذایی، باید با نحوه مدیریت آن آشنا باشیم. مدیریت صحیح آن، همان تضمین انطباق محصولات و مقررات است که خیال مصرف کننده را از سلامت و ایمنی مواد غذایی راحت می‌کند. اگر مدیریت زنجیره به درستی انجام نشود، نتایجی از جمله افزایش قیمت محصول، کاهش کیفیت محصول و ایجاد مسمومیت غذایی را به بار می‌آورد.