استانداردهای اتاق عمل

اتاق عمل یکی از فضاهای مهم در بیمارستان ها می‌باشد که نقش بسیار مهمی را جهت ارائه خدمات درمانی به افراد ایفا می‌کند و الزامات طراحی اتاق عمل باید به گونه‌ای باشد که کوچک‌ترین نقصی در خدمات‌رسانی به وجود نیاید و ایمنی بیمار در زمان انجام جراحی همواره تضمین شود. رعایت استانداردهای اتاق عمل علاوه بر افزایش کیفیت جراحی و ایمنی بیمار، شرایط کاری کادر درمان را نیز راحت‌تر می‌کند. در این مقاله از سایت کولتگ به بررسی استاندارهای اتاق عمل می‌پردازیم و شما را با تجهیزات پزشکی و رعایت اصول بهداشتی آن بیشتر آشنا می‌کنیم، پس تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.

معرفی استانداردهای اتاق عمل

از آنجایی که عمل‌های جراحی در این اتاق انجام می‌شوند، لازم است تا دسترسی به تمامی ابزار و دستگاه‌های مورد نیاز برای جراح به آسانی صورت بگیرد و به همین منظور ابعاد اتاق عمل نباید خیلی کوچک و یا حتی خیلی بزرگ باشد. در ادامه به بررسی سایر استانداردهای اتاق عمل می‌پردازیم:

1. درب اتاق عمل باید به اندازه‌ای عریض باشد که بتوان بیمار را از روی برانکارد خودش بر روی برانکارد بخش، به راحتی جا به جا نمود و تجهیزات بزرگ نیز به آسانی از در عبور کنند.
2. بهتر است که تعداد درب‌های اتاق عمل کمتر باشند و باز و بسته شدن آن‌ها به صورت اتوماتیک انجام شود.
3. در نزدیکی اتاق عمل، اتاق‌های بهبودی، گچ گیری، رخت‌کن و یک اتاق عمل کوچک که در آن بیماران را به صورت ساده و سرپایی تحت عمل جراحی قرار می‌دهند، بنا می‌شوند.
4. فضاهایی مانند دستشویی و حمام باید در محلی بیرون از قسمت نیمه تمیز اتاق عمل و متصل به اتاق رخت‌کن واقع بشوند.
5. دیوار اتاق عمل باید به صورت نیمه مات و به رنگ روشن، ملایم و قابل شستشو باشند. نیمه مات بودن رنگ دیوار، انعکاس نور از روی دیوار را کنترل می‌کند و مانع از خستگی چشم جراح و سایر پرسنل کادر جراحی می‌شود.
6. دیوارهای اتاق عمل نباید خاک گیر باشند و لازم است به گونه‌ای باشند که شستن و ضدعفونی کردن آن‌ها به آسانی انجام بگیرد. همچنین دیوارهای اتاق جراحی باید بدون لبه، طاقچه و کنج باشند.
7. ارتفاع اتاق جراحی از کف تا سقف باید حداقل 3 متر و پوشش آن باید از نوع اکوستیک (نوعی گیرنده صدا)، دارای سطحی صاف و قابل شستن باشد.
8. کف اتاق عمل باید ضد الکتریسیته ساکن (آنتی استاتیک)، بدون ایجاد سرو صدا، قابل شستن و مقاوم نسبت به مواد شیمیایی باشد و کف اتاق نیز نباید سوراخ مجرای خروج آب داشته باشد چرا که وجود مجرا، انتقال و انتشار میکروب‌های بیماری‌زا را به همراه دارد.

به دلایل زیر اتاق‌های عمل نباید پنجره‌ای داشته باشند:

• نور طبیعی میزان نور تنظیم شده اتاق عمل را بر هم می‌زند.
• ممکن است از درزهای پنجره به داخل اتاق جراحی، خاک و گرد و غبار نفوذ کند.
• زمان انجام آندوسکوپی، وقت زیادی صرف می‌شود تا میزان نور اتاق عمل به حداقل برسد.
• پنجره نفوذ صدا از محیط بیرون به داخل اتاق عمل را به همراه دارد.
• برای اتاق جراحی باید از نور مصنوعی (چراغ سیالتیک ثابت و متحرک) استفاده شود و همچنین توصیه می‌شود که اتاق عمل به یک سیستم اورژانس روشنایی و یا یک ژنراتور مجزا از سایر قسمت‌های بیمارستان مجهز شود تا در زمان قطع شدن برق مشکلی به وجود نیاید.
• اتاق اسکراب معمولاً بین دو اتاق عمل قرار می‌گیرد و سینک اسکراب باید به اندازه‌ای بزرگ باشد تا آب از آن به بیرون نریزد. علاوه بر آن، آب دستشویی‌های این اتاق به وسیله پدال و یا به صورت چشم الکترونیک کار می‌کنند.
• لازم است که اتاق عمل با پریزهای برق ضد جرقه (ارت دار) و به تعداد کافی تجهیز شود.
• لوله کشی سانترال گازهای طبی برای اتاق جراحی بسیار ضرورت دارد چرا که از تجسم کپسول‌های حاوی گازهای مذکور در اتاق عمل ممانعت می‌کند.
• وسایل آتش نشانی باید در اتاق عمل وجود داشته باشد و تمامی پرسنل تیم جراحی باید طرز استفاده و محل نگهداری آنها را بدانند.

رعایت اصول بهداشتی به منظور کنترل عفونت در اتاق عمل انجام می‌شود و به شرح زیر است:

1. مهم‌ترین نکته برای پیشگیری از آلوده شدن محیط این است که کارکنان اتاق عمل اصول بهداشت فردی را رعایت کنند.
2. لازم است تمامی افرادی که در اتاق جراحی حاضر می‌شوند، باید لباس مخصوص اتاق عمل را بپوشند تا از رسیدن عامل عفونت به اتاق جراحی، جلوگیری بشود.
3. از کلاه مخصوص برای سر برای پوشش کامل موها استفاده شود.
4. تمامی پرسنل باید حتماً از ماسک جراحی که مانع از انتشار بخار و تنفس دهانی می‌شود، استفاده کنند.
5. استفاده از دستکش استریل برای تمام کسانی که با بیمار تماس مستقیم دارند، الزامی است.
6. عینک مخصوص نیز باید توسط تیم جراحی مورد استفاده قرار بگیرد.
7. استفاده از ساعت مچی، گردن‌بند، گوشواره، انگشتر و هر گونه جواهرآلات در اتاق عمل ممنوع است و قبل از ورود به اتاق باید حتماً آن‌ها را خارج کنید.

استاندارد تهویه اتاق عمل

بررسی‌های گسترده‌ای در رابطه با تهویه اتاق عمل انجام داده‌اند و بر طبق نتیجه، سیستم تهویه مصنوعی مورد استفاده در اتاق عمل باید شامل ویژگی‌های زیر شود:

1. در داخل اتاق عمل باید هوای عاری از میکروب جریان داشته باشد و همچنین باید درجه حرارت و رطوبت نسبی در فضا رعایت شود.
2. گردش هوا باید به گونه‌ای باشد که هوای تمیز به داخل اتاق عمل وارد شده و هوای آلوده از آن خارج شود.
3. باید از وارد شدن هوای آلوده اطراف اتاق جراحی به داخل آن ممانعت به عمل آید.
4. فشار هوا در اتاق عمل باید از فشار هوای سایر فضاهای بیرونی بیشتر باشد؛ چرا که این فشار مانع می‌تواند از جریان یافتن هوای فضاهای دیگر به داخل اتاق عمل و ورود آلودگی به داخل آن جلوگیری کند.
5. وجود فیلترهای مختص جداسازی گردو غبار هوا و همچنین فیلترهای جاذب باکتری در سیستم تهویه بسیار ضرورت دارد.
6. توصیه می‌شود که درجه حرارت اتاق عمل بر روی 22 درجه سانتیگراد قرار بگیرد.
7. برای اینکه بتوان درجه حرارت و میزان رطوبت اتاق عمل را بهتر کنترل نمود، نصب بخاری و کولر گازی به دلیل توزیع گردو خاک و آلودگی را اکیداً ممنوع کرده‌اند.
8. رطوبت هوای اتاق عمل باید در حدود 40 تا 60 درصد باشد و میزان آن با توجه به نوع عمل، حرارت هوا و استفاده از گازهای بیهوشی، متغیر است.

استاندارد تجهیزات پزشکی اتاق عمل

چراغ‌های اتاق عمل باید نور روشنی داشته باشند و سایه‌ای ایجاد نکنند همچنین لازم است تا نور چراغ سیالتیک موجب خستگی چشم‌ها نشود. ماشین بیهوشی در قسمت بالای سر تخت عمل قرار می‌گیرد و به وسیله لوله به بیمار متصل می‌شود تا در زمینه فرایند تنفس بیمار در طول عمل جراحی به آن کمک کند و همچنین مانیتورها نیز در فرایند اندازه گیری گازهای مخلوط در مدار بیهوشی بسیار مؤثر هستند. ابزارهای جراحی باید استریل باشند و در طول عمل، بر روی یک میز استریل قرار داده می‌شوند. اتاق‌های عمل باید درهای دو طرفه داشته باشند و فقط تیم جراحی باید به این محدوده رفت و آمد کنند. سایر تجهیزات استاندارد اتاق عمل را در ادامه توضیح می‌دهیم.

• تخت جراحی

یک بیمار در زمان انجام عمل جراحی بر روی تخت قرار می‌گیرد و هدف تخت این است که بیمار را در زمان انجام عمل جراحی حفظ کرده و یا با استفاده از لوازم جانبی تخت جراحی در بخش‌های متحرک بدن بیمار کمک کننده باشد. تخت اتاق عمل عمومی به منظور انجام طیف گسترده‌ای از عمل‌های جراحی طراحی شده است.

• ماشین بیهوشی

ماشین بیهوشی در واقع وسیله‌ای است که توسط متخصص بیهوشی به منظور حفظ بیهوشی بیمار در زمان عمل جراحی استفاده می‌شود. این ماشین جریانی پیوسته دارد و رایج‌ترین نوع دستگاه بیهوشی به شمار می‌آید و در حال حاضر به شدت مورد استفاده قرار گرفته و می‌تواند میزان ثابتی از گازهای طبی مثل اکسیژن یا دی نیتروژن مونوکسید را با میزان ثابتی از گازهای بیهوشی (مانند ایزوفلوران) ترکیب کند و در آخر به شکل یک جریان و فشار ثابت و به صورت کاملاً امن آن را به بیمار تحویل بدهد.

به بیان دیگر این دستگاه، مهم‌ترین قطعه از تجهیزات بیهوشی محسوب می‌شود و استفاده بی‌خطر از این وسیله به تعامل بین طراحی اولیه دستگاه با ویژگی‌های ایمنی آن و دانش و مهارت‌های متخصص بیهوشی بستگی دارد.

• چراغ اتاق عمل

استفاده از چراغ‌های جراحی به پزشک کمک می‌کند تا بتواند با نور کافی عمل جراحی را انجام بدهد. چراغ‌های سیالتیک که داخل اتاق عمل مورد استفاده قرار می‌گیرند، امروزه در مدل‌های گوناگونی در بازار موجود هستند:

1. چراغ‌های جراحی سقفی: این چراغ‌ها در سقف نصب می‌شوند و به عنوان یکی از گزینه‌های موجود جهت روشنایی اتاق عمل به حساب می‌آیند.
2. چراغ‌های جراحی پرتابل: از این چراغ‌ها می‌توان در اتاق عمل موقت و یا به عنوان یک راه حل کوتاه مدت، استفاده کرد. چراغ‌های جراحی پرتابل همراه، نور زیادی داشته و قدرتمند هستند که این دو ویژگی ترکیب مناسبی جهت استفاده در هر اتاق عملی به شمار می‌روند.
3. چراغ پیشانی اتاق عمل: این چراغ‌ها پرنور، روشن و راحت هستند و می‌توانند نور لازم را برای جراحان درست در ناحیه‌ای که در حال بررسی هستند را فراهم کنند. چراغ پیشانی اتاق عمل بسیار سبک و راحت‌اند و در هر فضا به سرعت روشن می‌شوند.

تجهیزات و ملزومات استاندارد اتاق عمل

تجهیزات بیمارستانی، شامل مجموعه بزرگی از تجهیزات پزشکی و غیر پزشکی مانند کف پوش اتاق عمل، تجهیزات و مواد گندزدا، تأسیسات برقی، کمد، ترالی و غیره می‌شوند که در ادامه چند مورد از تجهیزات ضروری اتاق عمل را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

• دستگاه بیهوشی اتاق عمل

اساسی‌ترین و مهم‌ترین وسیله‌ای که در پروسه بیهوشی بیمار مؤثر است، دستگاه بیهوشی است که دستگاه بویل نیز نامیده می‌شود و متخصصین بیهوشی به کمک این دستگاه بیمار را در شرایط امن و مطمئن بیهوش می‌کنند. رایج‌ترین نوع دستگاه بیهوشی، ماشین بیهوشی است که به وسیله یک جریان پیوسته، مقدار ثابتی از گازهای طبی مانند اکسیژن و دی نیتروژن مونوکسید را با میزان مشخص و ثابتی از گازهای بیهوشی ترکیب می‌کند.

• ونتیلاتور اتاق جراحی

ونتیلاتور به منظور ورود و خروج هوا به داخل ریه استفاده می‌شود. بیمار در هنگام عمل جراحی، به دلیل استفاده از داروها برای بهتر نفس کشیدن به اکسیژن نیاز دارد که این کار به وسیله ونتیلاتور صورت می‌گیرد و‌ای وسیله عوارض‌های جانبی ریوی بعد از عمل را می‌کاهد.

• تورنیکت

تور نیکت یا رگ بند، بر روی قسمت مورد نظر در بدن بسته می‌شود و با وارد کردن فشار بر روی آن ناحیه موجب انسداد سرخرگ و سیاهرگ شده و جریان خون را قطع و یا کم می‌کند. این قطعه را به وفور در جراحی‌های ارتوپدی و فوریت‌های پزشکی به کار می‌برند.

• دستگاه ساکشن

یکی از تجهیزات پر استفاده و پر کاربرد در اتاق عمل دستگاه ساکشن جراحی است که از آن برای مکش و حذف مایعات ناشی از جراحی، گاز و مایعات بدن در زمان انجام جراحی استفاده می‌کنند.

• صفحه نمایش جراحی

صفحه نمایش جراحی، یک مانیتور در اتاق عمل است و به تیم جراحی این امکان را می‌دهد که آناتومی بیمار و روند جراحی را در زمان جراحی به خوبی مشاهده کنند. این قطعه شامل یک صفحه نمایشگر دیواری و بازوهای متصل شونده به چراغ جراحی می‌شود و یک تصویر با کیفیت را از نمای نزدیک به کادر اتاق عمل نشان می‌دهد.

• پمپ سرم

پمپ سرم یا این فیوژن برای انتقال انواع مایعات به بدن بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• الکتروشوک

یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین تجهیزات پزشکی و درمانی که در اتاق عمل مورد استفاده قرار می‌گیرد، دستگاه الکتروشوک است که در دو مدل ثابت و پرتابل طراحی و تولید شده و از آن زمانی استفاده می‌شود که شخص دچار حمله قلبی و یا ایست قلبی شده است و با استفاده از این دستگاه می‌توان به زنده ماندن فرد کمک نمود.

• کپسول اکسیژن

یکی دیگر از تجهیزات پزشکی پر کاربرد و پر استفاده در اتاق عمل، کپسول اکسیژن است که اکسیژن مورد نیاز بیماران در اتاق عمل را تأمین می‌کند. این کپسول به صورت فشرده شده در مخزن‌های آلومینیومی و چدنی و در ظرفیت‌های ۳.۵، ۱۰.۵۰ لیتری تولید شده و در بازار به فروش می‌رسند.

• پمپ سرنگ

پمپ تزریق سرنگ برای تزریق کردن داروهای خاص در زمان مخصوص مورد استفاده قرار می‌گیرد و قابلیت تنظیم سرعت تزریق به وسیله این دستگاه نیز وجود دارد. این پمپ از یک بخش مکانیکی و الکترونیکی ساخته شده است و می‌تواند دارو را با سرعت مناسب به بدن بیمار تزریق کند.

• اتوکلاو

یکی دیگر از تجهیزات بیمارستانی، اتوکلاو است که برای استریل کردن اتاق عمل مورد استفاده قرار می‌گیرد. اتوکلاو با استفاده از روش‌های شیمیایی و غیر شیمیایی و به کمک حرارت بخار تحت فشار، محیط را به طور کامل استریل می‌کند و تمامی میکروب‌ها را از بین می‌برد.

لیست تجهیزات حیاتی و استاندارد برای هر اتاق جراحی

تجهیزات اصلی اتاق عمل شامل موارد زیر می‌شود که هر یک را به تفکیک توضیح می‌دهیم:

• تخت عمل: (Operating table) این تخت میز عمل نیز نامیده شده و از آن برای قرار دادن بیمار در موقعیت‌های مختلف جراحی استفاده می‌شود.
• چراغ‌های جراحی: (Surgical lights) این چراغ‌ها نور قوی و سفید رنگی دارند و برای دید بهتر جراح مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• دستگاه بیهوشی: (Anesthesia machine) این دستگاه برای تزریق داروهای بیهوشی و حفظ وضعیت بیمار در طول عمل کاربرد دارد.
• مانیتورینگ بیمار: (Patient monitoring) از این دستگاه برای اندازه گیری علائم حیاتی بیمار همانند ضربان قلب، فشار خون و میزان اکسیژن خون به صورت مداوم استفاده می‌شود.
• ساکشن: (Suction machine) این دستگاه برای مکیدن خون، ترشحات و مایعات اضافی به وجود آمده در محل جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• الکترو کوتر: (Electrosurgical unit) این دستگاه جهت برش بافت‌ها و بند آوردن خونریزی با استفاده از جریان الکتریکی کاربرد دارد و همچنین با نام‌های دیگری نظیر دستگاه سوز و یا بی تی نیز آن را می‌شناسند.
• تورنیکه: (Tourniquet) از این وسیله برای قطع کردن جریان خون به صورت موقت در قسمتی یک عضو استفاده می‌کنند.
• پمپ سرم: (Infusion pump) این دستگاه برای تزریق مایعات و داروها به بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تجهیزات تخصصی اتاق عمل

تجهیزات تخصصی اتاق عمل انواع مختلفی دارد و بسته به نوع جراحی از آن استفاده می‌کنند. برخی از این تجهیزات را نامبرده و توضیح می‌دهیم:

• میکروسکوپ جراحی: (Surgical microscope) در عمل‌های جراحی بسیار حساس مثل عمل‌های چشم و مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• لاپاراسکوپ: (Laparoscope) از این وسیله در جراحی‌های شکمی استفاده می‌کنند که باید در آن قسمت برش‌های کوچکی ایجاد شود.
• دیوایس‌های ارتوپدی: (Orthopedic instruments) این دستگاه‌ها مناسب انجام عمل‌های جراحی استخوان و مفاصل هستند.
• دستگاه‌های قلبی: (Cardiac devices) این دستگاه‌ها در عمل‌های جراحی قلب کاربرد دارند.
• دستگاه‌های عروقی: (Vascular devices) از این دستگاه برای انجام عمل‌های جراحی رگ‌ها استفاده می‌کنند.

دیگر تجهیزات اتاق عمل

• ست‌های جراحی: (Surgical sets) شامل انواع مختلفی از ابزارهای جراحی شده و برای انجام عمل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• لوازم یک‌بار مصرف: (Disposable supplies) این مجموعه شامل دستکش، ماسک، گان جراحی، گاز و پانسمان می‌شود.
• مواد ضدعفونی کننده: (Disinfectants) برای استریل کردن ابزارها و سطوح از آن استفاده می‌کنند.

استانداردهای میز و تخت جراحی و چراغ‌های بدون سایه

میز و تخت جراحی باید شامل ویژگی‌های زیر شود:

1. باید محکم و با دوام باشند و نسبت به مواد ضدعفونی‌کننده مقاومت بالایی داشته باشند.
2. توان تحمل وزن آن‌ها حداقل ۲۵۰ کیلوگرم باشد.
3. امکان تنظیم ارتفاع، زاویه پشتی و شیب جانبی را داشته باشد.
4. سطح تخت باید صاف و قابل شستن باشد. همچنین باید به تشک آنتی استاتیک مجهز شده و ضد آب نیز باشد.
5. تخت جراحی باید در قسمت پایه‌ها قفل ایمن داشته باشد و همچنین قابلیت وصل شدن تجهیزات جانبی به آن مانند بازو گیر و ساپورت‌های ارتوپدی بسیار واجب است.
6. تخت‌های جراحی استاندارد، اغلب به سیستم کنترل برقی یا هیدرولیکی مجهز هستند و باتری اضطراری برای مواقع قطع برق داشته باشند.

الزامات دستگاه‌های مانیتورینگ و بیهوشی

دستگاه مانیتورینگ، یکی از تجهیزات مهم پزشکی است که علائم حیاتی بیماران بستری شده در بخش‌های مراقبت ویژه، اورژانس و یا افرادی که تحت عمل‌های جراحی قرار گرفته‌اند را نشان می‌دهد. علائم حیاتی افراد بیمار در مانیتورینگ گرد آورد شده و هم زمان این اطلاعات بر روی صفحه نمایش ظاهر می‌شوند و چنانچه مشکلی در علائم به وجود بیاید، آلارم این دستگاه فعال شده و کادر پزشکی را به سرعت آگاه می‌کند.

مواردی که در مانیتورینگ نمایش نشان داده می شود چیست؟

دستگاه مانیتورینگ علائم حیاتی بیماران را به ما نشان می‌دهد که شامل تعداد ضربان قلب، فعالیت الکتریکی قلب، آنالیز آریتمی، فشار خون غیر تهاجمی، دمای بدن، سرعت تنفس، فشار خون تهاجمی، درصد اشباع اکسیژن در خون و سایر موارد دیگر است.

سخن نهایی

در این مقاله شما را با استانداردهای اتاق عمل و تجهیزات پزشکی، به صورت کامل آشنا کردیم و آموختیم که رعایت تمامی اصول و استانداردهای اتاق عمل، علاوه بر بالا بردن کیفیت جراحی و تضمین‌ ایمنی جان بیمار می‌تواند عملکرد بهتر کادر جراحی را نیز به همراه داشته باشد. از طراحی محیطی، تهویه و نور اتاق عمل تا تجهیزات و رعایت نکات بهداشت فردی بیمار و پرسنل، در کاهش عفونت‌ و افزایش کیفیت درمان اثرگذار است و سلامت بیماران را ضمانت می‌کند. از اینکه تا انتهای این مطلب همراه ما بودید از شما سپاسگزاریم.

سؤالات متداول

در ادامه این بخش قصد داریم شما را با برخی از پرسش و پاسخ‌های مربوط به استانداردهای اتاق عمل آشنا کنیم.

چرا رعایت استانداردهای اتاق عمل برای ایمنی بیمار مهم است؟

زیرا رعایت تمامی استانداردها از طراحی فضا، نورپردازی و تهویه اتاق عمل تا رعایت اصول بهداشت فردی و تجهیزات پزشکی می‌تواند برای بیمار یک محیط امن بسازد که در آن خطر ابتلا به انواع عفونت، قصور پزشکی و وارد شدن هر گونه آسیب به بیمار به شدت کاهش می‌یابد.

تفاوت تجهیزات بیهوشی و مانیتورینگ موجود در اتاق عمل در چیست و هر کدام چه وظیفه‌ای بر عهده دارند؟

دستگاه بیهوشی به منظور رساندن دارو، گازهای بیهوشی و کنترل تنفس بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما با دستگاه مانیتورینگ می‌توان علائم حیاتی بیمار مانند قلب، فشار خون و سطح اکسیژن را مشاهده کرد و وضعیت فیزیولوژیک او را در هر لحظه مورد بررسی قرار داد.

چه اقداماتی می‌تواند به نگهداری ایمن و استاندارد تجهیزات اتاق عمل کمک کند؟

انجام سرویس‌های دوره‌ای، کالیبراسیون منظم، بررسی تمام نکات قبل از انجام هر عمل جراحی و استفاده از تجهیزات مناسب به نگهداری ایمن و استاندارد تجهیزات اتاق عمل کمک کند.