هر آنچه درباره بیماری لیستریوز (Listeriosis) باید بدانید!
لیستریوز (Listeriosis)، یکی از جدی‌ترین بیماری‌های ناشی از غذا است. هر چند که این بیماری قابل پیشگیری و درمان است؛ اما خطری جدی برای سلامتی انسان به شمار می‌رود. لیستریوز یک بیماری عفونی بوده که توسط باکتری لیستریا‌مونوسیتوژنز (Listeriosis.monocytogenes) ایجاد می‌شود.
لیستریا‌مونوسیتوژنز به طور گسترده در طبیعت توزیع شده است. آن‌ها می‌توانند در خاک، آب، پوشش گیاهی و مدفوع برخی از حیوانات یافت شوند و توانایی آلوده کردن غذاها را دارند. این یک بیماری نسبتاً نادر با 1/0 تا 10 مورد در هر 1 میلیون نفر در سال، بسته به کشورها و مناطق جهان است. اگرچه تعداد موارد لیستریوز کم است اما میزان بالای مرگ و میر مرتبط با این عفونت، آن را به یک نگرانی قابل توجه برای سلامت عمومی تبدیل می‌کند.
زنان باردار، سالمندان یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مانند افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری‌های ایدز، سرطان، پیوند کلیه و درمان با استروئیدها، دچار نقص ایمنی هستند؛ در معرض ابتلا به لیستریوز شدید هستند و باید از مصرف ناایمن غذاهای پرخطر شامل: فراورده‌های گوشتی آماده (گوشت و سوسیس‌های پخته شده)، پنیرهای نرم و محصولات دریایی سرد و غذاهای دودی شده، اجتناب کنند.
بر خلاف بسیاری دیگر از بیماری‌های متداول غذایی که توسط سایر باکتری‌ها ایجاد می‌شوند؛ L.monocytogenes زنده می‌ماند و در دمای پایین معمولاً در یخچال‌ها یافت می‌شود. خوردن غذای آلوده با مقادیر بالای L.monocytogenes دلیل اصلی عفونت است. عفونت همچنین می‌تواند بین انسان‌ها، به‌ویژه از زنان باردار به نوزادان متولد نشده، منتقل شود.
مکانهای مناسب حیات باکتری L.monocytogenes
L.monocytogenes در کل طبیعت وجود دارد. در خاک، آب و دستگاه گوارش حیوانات یافت می‌شود. سبزیجات ممکن است از طریق خاک یا استفاده از کود، آلوده شوند. غذای آماده نیز می‌تواند در طول پردازش آلوده شود و باکتری‌ها در طول توزیع و نگهداری به میزان خطرناکی تکثیر شوند.
غذاهایی که اغلب با لیستریوز مرتبط هستند
غذاهایی با ماندگاری طولانی در یخچال (L.monocytogenes می‌تواند در دمای یخچال به تعداد قابل توجهی در مواد غذایی تکثیر شود)
غذاهایی که بدون هیچ عملیاتی مانند پختن، که می‌تواند L.monocytogenes را از بین ببرد، مصرف می‌شوند.
همچنین داخل مواد غذایی از قبیل: سالمون دودی، سوسیس، محصولات لبنی (از جمله پنیرهای نرم، شیر غیر پاستوریزه و بستنی)، سالادهای آماده (از جمله سالاد کلم و جوانه لوبیا)، پته (غذای حیوانات) و همچنین سبزیجات و میوه‌های تازه.
درباره بیماری لیستریوز
لیستریوز مجموعه‌ای از بیماری‌های ناشی از باکتری L.monocytogenes است که شیوع آن در همه کشورها رخ می‌دهد.
دو نوع طبقه‌بندی لیستریوز:
لیستریوز غیر تهاجمی
شکل خفیفی از این بیماری است که عمدتا افراد سالم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائمی مثل: اسهال، تب، سردرد و درد عضلانی دارد. دوره کمون کوتاه است (چند روز). شیوع این بیماری به دلیل مصرف غذاهایی با دوز بالا L.monocytogenes است.
لیستریوز تهاجمی
شکل شدیدتر این بیماری است و گروه‌های پرخطر و خاصی از جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد که شامل: زنان باردار، بیماران سرطانی، بیماران پیوند عضو شده، افراد مسن و نوزادان است. افراد مبتلا به HIV (ایدز) حداقل 300 برابر بیشتر از افرادی که سیستم ایمنی معمولی دارند، در معرض ابتلا به بیماری هستند. این شکل از بیماری با علائم شدید و میزان مرگ و میر بالا (%20 تا %30) مشخص می‌شود.
علائم آن شامل تب، درد عضلانی، سپتی سمی (مسمومست خون)، و مننژیت است. دوره کمون معمولاً یک تا دو هفته است اما می‌تواند تا 90 روز متغیر باشد. زنان باردار حدود 20 برابر بیشتر از سایر بزرگسالان سالم به لیستریوز مبتلا می‌شوند که می‌تواند منجر به سقط جنین یا مرده‌زایی شود. نوزاد تازه متولد شده همچنین ممکن است هنگام تولد، کم‌وزن باشد یا سپتی سمی و مننژیت داشته باشد.
لیستریوز در صورت تشخیص زودهنگام قابل درمان است. آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان علائم شدید مانند مننژیت استفاده می‌شوند. هنگامی که عفونت در دوران بارداری رخ می‌دهد، تجویز سریع آنتی‌بیوتیک از عفونت جنین یا نوزاد جلوگیری می‌کند.
روش های کنترل و جلوگیری از ابتلا به L.monocytogenes
کنترل L.monocytogenes در تمام مراحل زنجیره غذایی مورد نیاز است و یک عملکرد یکپارچه و همه جانبه برای جلوگیری از تکثیر این باکتری در محصولات غذایی مورد نیاز است.
این باکتری در تمامی محیط‌های طبیعی زنده می‌ماند و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که شامل موارد زیر می‌شود:
- مقاومت در برابر روش‌های رایج نگهدارنده مثل استفاده از نمک، دودی کردن و نگهداری در محیط اسیدی مثل سرکه.
- توانایی این باکتری برای رشد و حیات در دمای یخچال (حدود 5 درجه سانتی‌گراد).
L.monocytogenes موجود در غذا با پاستوریزاسیون و پختن از بین می‌رود. پس باید 5 نکته کلیدی ایمنی غذای WHO در مورد آن رعایت شود که شامل موارد زیر است:
- تمیزکردن و شستن
- جداسازی مواد غذایی پخته از خام
- پختن کامل غذاها
- نگهداری غذا در دمای مناسب و ایمن
- استفاده از آب و مواد غذایی خام سالم
حتما توجه شود افرادی که در گروه‌های پرخطر قراردارند؛ از مصرف لبنیات تولید شده از شیر غیر پاستوریزه خودداری کنند. مدت زمان ماندگاری و دمای نگهداری که روی برچسب محصول ذکر شده است را بخوانید و به دقت رعایت کنید.
رعایت زمان ماندگاری و دمای نگهداری که روی برچسب غذاهای آماده مصرف می‌شود، مهم است تا اطمینان حاصل شود که باکتری‌های بالقوه موجود در این غذاها به تعداد بسیار خطرناکی تکثیر نمی‌شوند. پختن کامل یکی دیگر از راه‌های بسیار مؤثر برای از بین بردن باکتری‌ها است.
راهکارهای WHO
تقویت ایمنی سیستم‌های مواد غذایی، شیوه‌های خط تولید ایمن و کاملا بهداشتی و آموزش خرده‌فروشان و مصرف‌کنندگان در مورد جابه‌جایی مناسب مواد غذایی و آموزش دست اندرکاران مواد غذایی، در حمل و نقل ایمن، از مهم‌ترین ابزارها برای پیشگیری از بیماری‌های ناشی از غذا از جمله لیستریوز است.
WHO و FAO یک ارزیابی ریسک کمی بین‌المللی لیستریا در غذاهای آماده را منتشر کرده‌اند که این مبنای علمی دستورالعمل‌های کمیسیون Codex Alimentarius در مورد کاربرد اصول کلی بهداشت مواد غذایی برای کنترل لیستریا مونوسیتوژنز در غذاها را تشکیل داده است. این راهنما شامل معیارهای میکروبیولوژیکی (یعنی حداکثر محدودیت برای حضور L. monocytogenes در غذاها) است.
ابزار اصلی WHO و FAO برای کمک به کشورهای عضو، ایجاد شبکه‌‌ای برای نظارت، هماهنگی و واکنش به شیوع باکتری است. همانطور که در بخش‌های مختلف مقاله اشاره شد، برای جلوگیری از بیماری‌های کشنده و نادر، نیاز به مانیتورینگ دقیق محصولات است و کوچک‌ترین سهل‌انگاری، عواقب جبران ناپذیری را منجر می‌شود.
CoolTag با راهکارهای خود در حوزه مانیتورینگ هوشمند محصولات، کمک شایانی به فعالان این حوزه ارائه می‌دهد تا عواقب ناشی از اختلالات دمایی در چرخه تولید و نگهداری محصولات را به حداقل برسانند.
منبع این مطلب سایت WHO می‌باشد.
